1831 TARİHLİ NÜFUS SAYIMINA GÖRE TARSUS (İDARİ DURUM-YERLEŞME-NÜFUS)(BASIM AŞAMASINDA)


Creative Commons License

Uğuz S., Gülekoğlu Ü., Bilge G., Hilal T.

Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2025

  • Publication Type: Book / Research Book
  • Publication Date: 2025
  • Publisher: Akademisyen Kitabevi
  • City: Ankara
  • Hatay Mustafa Kemal University Affiliated: Yes

Abstract

Osmanlı Devleti klasik dönemde toprakları üzerinde yaşayan nüfusu malî açıdan denetlemek amacıyla belirli aralıklarla

tahrirler yapmıştır. Bu tahrirler, günümüz araştırmacılarına, iktisadi durumun yanında dönemin demografik ve sosyal yapısı

ile ilgili de önemli veriler sunmaktadır. XIX. yüzyıla gelindiğinde, çağın gerekleri doğrultusunda devletin ihtiyaç duyduğu

istatistikî verileri elde etmek amacıyla nüfus sayımları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda 1831’de yapılan ve ülkenin asker potansiyelini

belirleme amacı taşıyan nüfus sayımı, Osmanlı Devleti’nin modern manada gerçekleştirdiği ilk nüfus sayımı olarak

kabul edilmektedir.

Bu çalışmanın ana kaynağını teşkil eden 1832 tarihli Tarsus nüfus defterleri, bahsi geçen sayım neticesinde tutulmuştur. Eldeki

demografik verilerden yola çıkılarak spesifik olarak Mısırlı Mehmed Ali Paşa işgalinin hemen öncesine denk gelen 1831

yılında, genel anlamda da XIX. yüzyılın ilk yarısında, Tarsus sancağının idarî durumu, sosyal ve kültürel özellikleri ile ilgili

değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmada sadece Tarsus şehrinin değil, günümüzde ülkemizin en büyük şehirlerinden

biri olan Mersin’in, yine büyük bir ilçe konumunda olan Erdemli’nin bir bölümünün (Şehrin ortasından geçen Alata Deresi’nin

batısında kalan yerleşimler) ve Çamlıyayla ilçesinin de köy köy nüfus verileri yer almaktadır. Bu eser, bahsi geçen bütün

bu bölgede yaşayan köklü ailelerin soylarının tespiti, hane büyüklükleri, hane reisleri, çocukları, askerlik durumu, kullanılan

isimler ve lakaplar, meslekler, ailelerin nereden geldikleri, kişilerin eşkalleri, yaş aralıkları, ortalama yaşam, kişilerin statüleri

gibi önemli bilgilerin ortaya çıkarılması, dolayısıyla en az 200 yıllık bir tarihe ışık tutması açısından önem arz etmektedir.

Osmanlı Arşivi’nde BOA.NFS.d. 3694, 3695, 3696 ve 3697 numara ile kayıtlı olan bu dört defter sadece Müslüman nüfusu

ihtiva etmektedir. Gayrimüslimlerin kaydedildiği defterler ise bulunamamıştır. Defterlerden üçü fiziki olarak iyi durumda

iken 3696 numaralı defterin kenarlarında tahribat oluşmuştur. Bu tahribat bazı kısımların okunmasına engel olmaktadır.

Okunamayan yerler metinde [Tahribat nedeniyle okunamadı] şeklinde belirtilmiştir. Defter okunurken metnin aslına sadık

kalınmıştır. Bazı kalıplaşmış kelimeler hariç metin yazıldığı şekliyle transkript edilmiştir. Muhtelif yerlerde kâtip hataları göze

çarpmaktadır. Kâtip, bunların bir kısmında hatasını fark etmiş ve düzeltme yoluna kendisi gitmiştir. Örneğin bazı köyler

mükerrer olarak yazılmış ve daha sonra fark edildiğinde üzerlerine kırmızı kalemle “mükerrerden” ibaresi düşülmüştür. Bazı

köylerin ise nüfus toplamı yanlış yazılmıştır. Bu da defter yekûnunun hatalı çıkmasına neden olmuştur. Bu gibi hatalar da

düzeltilerek köşeli parantez içerisinde doğru rakamlar verilmiştir.

Tarsus Nüfus Defterlerini temel alan, transkripsiyonu yapılarak günümüz Türkçesine aktarılan ve kapsamlı bir değerlendirme

ile okuyucuya sunulan bu çalışmanın, bölge tarihi açısından önemli bir eksikliği gidereceğine inanmaktayız. Eserin

hazırlanması sırasında, özellikle okumakta zorlandığımız kelimeler ile ilgili istişarelerde bulunduğumuz Arşiv Uzmanı Dr.

Kasım HIZLI’ya teşekkürlerimi sunuyorum. Yine bu çalışmanın yayınlanmasını sağlayan Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı

Sayın Ruhi KOÇAK ve Başkan Yardımcısı Sayın Fuat TOGO şahsında tüm yönetim kurulu üyelerine ve oda çalışanlarına

teşekkür ediyorum.