Research Information System
Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2025
Osmanlı Devleti klasik dönemde toprakları üzerinde yaşayan nüfusu malî açıdan denetlemek amacıyla belirli aralıklarla
tahrirler yapmıştır. Bu tahrirler, günümüz araştırmacılarına, iktisadi durumun yanında dönemin demografik ve sosyal yapısı
ile ilgili de önemli veriler sunmaktadır. XIX. yüzyıla gelindiğinde, çağın gerekleri doğrultusunda devletin ihtiyaç duyduğu
istatistikî verileri elde etmek amacıyla nüfus sayımları gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda 1831’de yapılan ve ülkenin asker potansiyelini
belirleme amacı taşıyan nüfus sayımı, Osmanlı Devleti’nin modern manada gerçekleştirdiği ilk nüfus sayımı olarak
kabul edilmektedir.
Bu çalışmanın ana kaynağını teşkil eden 1832 tarihli Tarsus nüfus defterleri, bahsi geçen sayım neticesinde tutulmuştur. Eldeki
demografik verilerden yola çıkılarak spesifik olarak Mısırlı Mehmed Ali Paşa işgalinin hemen öncesine denk gelen 1831
yılında, genel anlamda da XIX. yüzyılın ilk yarısında, Tarsus sancağının idarî durumu, sosyal ve kültürel özellikleri ile ilgili
değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmada sadece Tarsus şehrinin değil, günümüzde ülkemizin en büyük şehirlerinden
biri olan Mersin’in, yine büyük bir ilçe konumunda olan Erdemli’nin bir bölümünün (Şehrin ortasından geçen Alata Deresi’nin
batısında kalan yerleşimler) ve Çamlıyayla ilçesinin de köy köy nüfus verileri yer almaktadır. Bu eser, bahsi geçen bütün
bu bölgede yaşayan köklü ailelerin soylarının tespiti, hane büyüklükleri, hane reisleri, çocukları, askerlik durumu, kullanılan
isimler ve lakaplar, meslekler, ailelerin nereden geldikleri, kişilerin eşkalleri, yaş aralıkları, ortalama yaşam, kişilerin statüleri
gibi önemli bilgilerin ortaya çıkarılması, dolayısıyla en az 200 yıllık bir tarihe ışık tutması açısından önem arz etmektedir.
Osmanlı Arşivi’nde BOA.NFS.d. 3694, 3695, 3696 ve 3697 numara ile kayıtlı olan bu dört defter sadece Müslüman nüfusu
ihtiva etmektedir. Gayrimüslimlerin kaydedildiği defterler ise bulunamamıştır. Defterlerden üçü fiziki olarak iyi durumda
iken 3696 numaralı defterin kenarlarında tahribat oluşmuştur. Bu tahribat bazı kısımların okunmasına engel olmaktadır.
Okunamayan yerler metinde [Tahribat nedeniyle okunamadı] şeklinde belirtilmiştir. Defter okunurken metnin aslına sadık
kalınmıştır. Bazı kalıplaşmış kelimeler hariç metin yazıldığı şekliyle transkript edilmiştir. Muhtelif yerlerde kâtip hataları göze
çarpmaktadır. Kâtip, bunların bir kısmında hatasını fark etmiş ve düzeltme yoluna kendisi gitmiştir. Örneğin bazı köyler
mükerrer olarak yazılmış ve daha sonra fark edildiğinde üzerlerine kırmızı kalemle “mükerrerden” ibaresi düşülmüştür. Bazı
köylerin ise nüfus toplamı yanlış yazılmıştır. Bu da defter yekûnunun hatalı çıkmasına neden olmuştur. Bu gibi hatalar da
düzeltilerek köşeli parantez içerisinde doğru rakamlar verilmiştir.
Tarsus Nüfus Defterlerini temel alan, transkripsiyonu yapılarak günümüz Türkçesine aktarılan ve kapsamlı bir değerlendirme
ile okuyucuya sunulan bu çalışmanın, bölge tarihi açısından önemli bir eksikliği gidereceğine inanmaktayız. Eserin
hazırlanması sırasında, özellikle okumakta zorlandığımız kelimeler ile ilgili istişarelerde bulunduğumuz Arşiv Uzmanı Dr.
Kasım HIZLI’ya teşekkürlerimi sunuyorum. Yine bu çalışmanın yayınlanmasını sağlayan Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı
Sayın Ruhi KOÇAK ve Başkan Yardımcısı Sayın Fuat TOGO şahsında tüm yönetim kurulu üyelerine ve oda çalışanlarına
teşekkür ediyorum.