Akademik Veri Yönetim Sistemi
5. Uluslararası Karadeniz Bilimsel Araştırmalar ve İnovasyon Kongresi, Trabzon, Türkiye, 24 Mayıs 2025, ss.933-955, (Tam Metin Bildiri)
Türk halk müziğinde makam incelemelerinin yapılabilirliği günümüzde hala tartışma konusudur. Bunun en büyük nedenlerinden biri geçmişte Türk halk müziği ustalarının türkülerde makam incelemelerinin yapılamayacağını dile getirerek makam yerine ayak kavramını çıkartmış olmalarıdır. Bir diğer önemli neden ise Türk halk müziğinin çeşitli ideolojiler dolayısıyla müzik politikalarına dahil olmasıdır. Türk halk müziğinde makamın karşılığı olarak ayak kavramının kullanılması da bunlardan biridir. Ancak Türk halk müziğinde ayak kavramının makamın yerine kullanılmasından daha çok atışma ritüeli esnasında âşığa verilen söz veya ezgi kalıbı, divan formunun başında ve aralarında çalınan kalıp ezgi gibi yaygın anlamı bulunmaktadır. Dolayısıyla ayak kavramının söz konusu yaygın kullanım anlamından yola çıkılarak makam yerine kullanılmaya çalışılması doğru bir kullanım değildir. Bir diğer yanlış ifade edilen durum ise makamların sadece Türk sanat müziği terminolojisine mâl edilerek Türk halk müziğinde makamsal analizlerin yapılamayacağıdır. Bu algının oluşmasında pozitivist bilimlerle birlikte Arel sisteminin gelenekselci sitemin önüne geçmesinin de payı vardır. Bu çalışmada ise makamlar türkünün seyrine göre ifade edilerek farklı nazariyatçıların açıklamaları ile desteklenmiştir. Bu çalışmada amaç, Ege ve Marmara Bölgesine ait olan nikriz makamındaki oyun havalarının makamsal analizini yapmaktır. Çalışmada nitel araştırma yönteminin betimsel tarama modeli ve içerik analizi yöntemleri kullanılmıştır. Elde edilen veriler doküman inceleme yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmanın evrenini TRT repertuvarında bulunan Ege ve Marmara bölgelerine ait olan nikriz makamındaki oyun havaları oluşturmaktadır. Örneklem ise söz konusu oyun havalarının içinden random yöntemiyle seçilen üç adet Ege ve üç adet Marmara bölgesine ait olmak üzere toplamda altı eser seçilerek belirlenmiştir. Elde edilen veriler sonucunda ise nikriz makamının neva perdesi üzerindeki buselik veya rast sesleri olmak üzere iki farklı kullanımının olduğu, bölgeler arası seyir farklılıklarının olduğu, ezgisel seyirlerin sadece nikriz makamına göre değil oyun havalarının formuna göre de değişiklik gösterdiği tespit edilmiştir.