TÜKETİM VE BESLENME ANTROPOLOJİSİNİN BAKIŞIYLA PRİZREN’DE KAHVE VE TÜRK KAHVESİ İÇME KÜLTÜRÜ


CENGIZ A. K., Lopar E. B.

Milli Folklor Dergisi, cilt.16, sa.126, ss.210-222, 2020 (AHCI) identifier identifier

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 16 Sayı: 126
  • Basım Tarihi: 2020
  • Dergi Adı: Milli Folklor Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Arts and Humanities Citation Index (AHCI), Scopus, Academic Search Premier, International Bibliography of Social Sciences, Linguistics & Language Behavior Abstracts, MLA - Modern Language Association Database, Sociological abstracts, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.210-222
  • Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Beslenme ve tüketim alışkanlıkları, bir toplumun düşünüş biçimlerine, bireyler arası ilişkilere ve aynı zamanda iktisadi yaşamına dair bilgileri barındırır. Bir tüketim malzemesi ya da beslenmeyle ilgili bir nesnenin toplum içerisindeki kullanımı ve değişimi üzerinden o toplumla ilgili detaylı bilgiler edinilebilir. Besin payla- şımı toplum içerisindeki kolektif örüntülerin görünür olmasını sağlayacaktır. Yiyecek hazırlanması, besinlerin yenilebilir hale gelmesini içeren bir dönüşüm sürecini gerektirir. Ayrıca, besin vücuda güç verdiği gibi haz da vermektedir. Hem bir zaman harcanması hem de haz vermesi bakımından besinler anıların inşa edilmesine de katkı sağlarlar. Bir tüketim davranışı olarak beslenme toplum içerisindeki sınıfsal farklılıkların görünmesine de aracılık eder. İçecekler de yiyeceklerde olduğu gibi bireysel ve kolektif benzerliklerin ve farklılıkların görün- mesi için bize bilgiler verir. Tüketim malzemesi olarak kahve de sıcak içecekler kategorisinde neredeyse tüm dünyada önde gelen tüketim maddelerinden birisidir. Anadolu’da olduğu gibi Balkanlarda da kahve hazırlan- ması ve sunumu sosyal ve kültürel açıdan önemli bir yer tutmaktadır. Kosova’nın önemli kültürel şehirlerinden Prizren’de, Türk kahvesi tüketimi ve kahve içme kültürü de hem kent kültürüne hem de gündelik yaşama dair pek çok örüntüyü barındırmaktadır. Arnavutların, Boşnakların, Romanların (Romların), Sırpların ve Türklerin bir arada yaşadığı çokkültürlü bir kent olan Prizren kentinde kahve içme kültürü de buna paralel olarak çeşitli- likler göstermektedir. Kahve hazırlama ve sunumu, yazılı olmayan kültürel pratikler üzerinden Prizren’de bi- reyler ve gruplar arası ilişkilere ve kültürel kimliğe dair bilgiler vermektedir. Düğünlerde, kız isteme törenle- rinde ve ölüm merasimlerinde kahve sunumu belirli ritüller eşliğinde yapılmaktadır. ‘Din gayreti kahvesi’ ya da yerel dille ‘celin yani kahvesi’ ve fincan kahvesi Prizren’e özgü kültürel bilgiler vermektedir. Ayrıca, 1998- 1999 yılları arasında ülkede yaşanan savaş sonrası iktisadi yaşamdaki değişikliklerle birlikte kent yaşamında kahve tüketim kültüründe de bazı değişimler gözlenmektedir. Kentteki ekonomik değişimin tüketicilerin tüke- tim alışkanlıklarında değişiklikler oluşturduğu gözlenmektedir. Savaş sonrası kentte birçok yeni ve modern gö- rünümlü kafe açılmış ve tüketicilerin birlikte yeni ürünleri deneme isteğiyle birlikte espresso ve macchiato gibi ürünler de kullanıma girmiştir. Çalışma kapsamında, Prizrenlilerin kahve satın alma pratikleri de incelenmiştir. Satın alma pratikleri ve tercihleri bireylerin yaşam şekli, dünya görüşü ve kimliği hakkında bilgiler verir. Prizren genelinde hazır ve paketlenmiş ürünler yerine açıkta satılan ve farklı derecelerde kavrulmuş kahve ürünleri tercih edilmektedir. Bu kapsamda kahve satın alırken kahvenin içerisine eklenen nohut ve yulaf gibi diğer ürün- ler de incelenmiştir. Bu çalışma genelinde, gündelik yaşamda Türk kahvesi ve kahve tüketimi üzerinden Priz- ren’de sosyal, kültürel ve iktisadi yaşama dair bilgiler ele alınmaktadır. Çalışma, katılımlı gözlem ve kent sa- kinleriyle gerçekleştirilen detaylı görüşmelerden oluşan etnografik çalışmayı ve literatür çalışmasını kapsamak- tadır.
Eating and other consumption habits embrace the information related to the way of thinking, interper- sonal relations and economic structure of a society. We may have detailed information related to the society via the usage and exchange of a consumption or eating objects. Food sharing reveals the collective patterns of a society. Preparing food requires a transformation process to make it edible. Besides, food not only gives power but also taste for humans. In point of both spending time to prepare and giving taste, food makes contribution to construct memories. As a consumption attitude, nourishment makes class differences visible, also. Like food, beverages provide information figuring out the collective similarities and differences as well. As a consumption material, coffee is scarcely the most preeminent one among the hot beverages category in the world. Preparing coffee and its presentation takes an important place in Balkans likewise Anatolia in the means of social and cultural manner. Turkish coffee consumption and coffee drinking culture in Prizren which is an important cul- tural city of Kosovo, includes lots of details related to both city culture and the daily life. In the multicultural city of Prizren where Albanians, Bosnians, Roma people, Serbians and Turkish Kosovars reside, coffee con- sumption culture concordantly varies. In the context of nuncupative cultural praxis, preparing coffee and its presentation reveals the relations between the individuals and intergroups and the cultural identity. Coffee presentation is practiced within some rituals during wedding ceremonies, asking for the girl’s hand in marriage and funerals. ‘Din gayreti coffee’ or ‘celin yani coffee’ in local language and fincan coffee give cultural infor- mation intrinsic to Prizren. Including the economic life, besides, some changings on coffee consumption culture in the city life can be observed just after the war that happened in the country between the years of 1998 and 1999. It seems that the economic change in the city reflects on the consumption habits of consumers. A lot of new and modern cafes were set up just after the war and new products such espresso and macchiato became available upon the consumers’ wish to try new tastes. In the frame of the study, coffee purchasing practices of consumers are also examined. Purchasing practices provide information about the life style, world view and identity of individuals. Instead of buying packaged goods, consumers in Prizren prefer to buy the unpackaged coffee which is roasted in different sorts. The study in general deals with the information related to the social, cultural and economic life in Prizren via the consumption way of Turkish coffee and the others. The study is based on literature review and an ethnographic field study including participant observation, in-depth interview with the inhabitants of the city. In this context, additional stuff - chickpea and oat - added into the coffee is also examined.