FSMVÜ Uluslararası III. Arap Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Kongresi, İstanbul, Türkiye, 9 - 11 Mayıs 2025, ss.230-232, (Özet Bildiri)
Arap edebiyatının temel yapı taşlarından biri olan belâgat, asırlardır Arap diliyle kurulan anlam derinliğini ve estetik ifade biçimlerini analiz eden önemli bir alandır. Arap dilinin dil bilgisel yapısının ve edebî sanatlarının ortaya konulmasında önemli bir rol oynayan belâgat, tarihsel süreç içerisinde pek çok alimde farklı boyutlarla ele alınmıştır. Ancak bu kadim ilmin derinliğine ve yaygınlığına rağmen, belâgat terimlerini alfabetik bir düzende, sözlük mantığıyla sistematik biçimde ele alan çalışmalar oldukça geç bir dönemde ortaya çıkmıştır. Klasik belâgat eserlerinde terimler genellikle konularına göre açıklanmış, fakat bu terimler bir sözlük formatında sunulmamıştır. Bu eksiklik, belâgat terimlerine dair kapsamlı bir başvuru kaynağı ihtiyacını doğurmuştur. Bedevî Tabâne’nin Muʿcemü’l-Belâğati’lʿArabiyye adlı eseri, bu ihtiyacı karşılayan ilk kapsamlı sözlük olarak belâgat terimlerinin alfabetik sırayla düzenlendiği ve açıklamalarıyla sunulduğu önemli bir kaynaktır. Bu bağlamda eser, belâgat terimlerinin alfabetik sırayla düzenlendiği ilk özgün ve sistematik sözlük çalışması olarak öne çıkmaktadır. Tabâne, eserde sadece terimlerin tanımlarını vermekle kalmamış, aynı zamanda her terimin tarihsel gelişimi, klasik kaynaklardaki kullanımı ve modern yorumları üzerine de açıklamalar yapmıştır. Her bir terim, klasik belâgat otoriteleri (Cürcânî, Sekkâkî, Hazînî vb.) bağlamında açıklanırken, yer yer çağdaş dilbilimsel yaklaşımlarla da zenginleştirilmiştir. Bu yönüyle eser, sadece klasik Arap edebiyatına ilgi duyanlar için değil, aynı zamanda modern edebi tahlil yöntemlerini uygulamak isteyen araştırmacılar için de değerli bir kaynak sunmaktadır. Bu bildiri, Bedevî Tabâne’nin eserinin belâgat alanındaki öncülüğünü ve bu tür çalışmaların gelişimindeki önemini ele almaktadır. Araştırma, nitel bir analiz yöntemiyle yapılmış olup, belâgat terimlerinin nasıl bir sistematikle sıralandığı ve bu sıralamanın modern araştırmalar üzerindeki etkisi incelenecektir. Aynı zamanda sözlük yazımı açısından eserin Arap dilbilimi içerisindeki yeri değerlendirilecek, benzer türdeki modern çalışmalarla karşılaştırmalı bir analiz yapılacaktır. Eserin içeriği, klasik belâgat eserleriyle karşılaştırılarak terimlerin nasıl farklı bir bağlamda ele alındığı üzerinde durulacaktır. Ayrıca, eserin geçerlik ve güvenilirliği, akademik bir metin olarak belâgat araştırmalarına katkıları bağlamında değerlendirilecektir. Nihayetinde bu çalışmanın amacı, Arap belâgatında ilk sistematik sözlük girişimi olarak kabul edilebilecek bu eserin ilmi ve metodolojik önemini ortaya koymaktır. Araştırmanın temel bulguları, Bedevî Tabâne’nin Muʿcemü’l-Belâğati’l-ʿArabiyye’sinin, belâgat terimleri üzerine yazılmış önceki çalışmalardan farklı olarak hem akademik hem de pratik anlamda daha erişilebilir ve anlaşılır bir kaynak sunduğunu ortaya koymaktadır. Bu eser, belâgat alanındaki yeni çalışmalara ilham vermiş ve belâgat terimlerinin daha sistematik bir biçimde incelenmesine olanak sağlamıştır.
Rhetoric (belāgha), one of the fundamental pillars of Arabic literature, has been an essential field for analyzing the depth of meaning and the aesthetic expressions created through the Arabic language for centuries. It plays a significant role in revealing the grammatical structures and literary arts of the Arabic language. Over the course of history, many scholars have approached rhetoric from different perspectives. However, despite the profound nature and widespread influence of this ancient science, studies systematically presenting rhetorical terms in an alphabetical order or in the form of a dictionary have only emerged in relatively recent times. In classical rhetorical works, terms were typically explained according to their thematic contexts, but these terms were not presented in a dictionary format. This gap created a need for a comprehensive reference source for rhetorical terms. Bedevi Tabane’s Muʿcemü’l-Belâğati’l-ʿArabiyye is the first comprehensive dictionary that meets this need, where rhetorical terms are systematically arranged alphabetically and presented with their definitions. In this context, Tabane's work stands out as the first original and systematic dictionary of rhetorical terms arranged alphabetically. Not only does Tabane provide the definitions of terms, but he also offers explanations of the historical development, classical usage, and modern interpretations of each term. Each term is explained within the context of classical rhetorical authorities (such as al-Jurjani, alSakkaki, al-Hazini, etc.), while occasionally incorporating contemporary linguistic approaches. This makes the work valuable not only for those interested in classical Arabic literature but also for researchers who wish to apply modern literary analysis methods. This paper examines the pioneering role of Tabane's work in the field of rhetoric and its significance in the development of such scholarly efforts. The research employs a qualitative analysis method to investigate how rhetorical terms are organized in a systematic manner and their impact on modern research. The study also evaluates the position of the work within Arabic linguistics from the perspective of dictionary writing, conducting a comparative analysis with similar modern works. Additionally, the paper will focus on how these terms are addressed in a different context compared to classical rhetorical works. The validity and reliability of the work will also be assessed, particularly in terms of its contribution to rhetorical studies as an academic text. Ultimately, the goal of this study is to highlight the scientific and methodological importance of this work as the first systematic dictionary in Arabic rhetoric. The main findings of the research reveal that Muʿcemü’l-Belâğati’l-ʿArabiyye by Bedevi Tabane offers a more accessible and comprehensible source both academically and practically, compared to earlier works on rhetorical terms. This work has inspired new studies in the field of rhetoric and has facilitated a more systematic examination of rhetorical terms.