Akademik Veri Yönetim Sistemi
X. Ulusal Üstün Yeteneklilerin Eğitimi Kongresi, İzmir, Türkiye, 2 - 04 Mayıs 2025, ss.1-3, (Özet Bildiri)
Üstün Yetenekli Öğrencilerin Eğitim Yolculuğu: Türkiye-İngiltere
Sistemlerinde Tanılama, Yönlendirme, Uygulama Süreçlerinin
Karşılaştırılması
Giriş
Üstün yetenekli bireylerin erken yaşta doğru biçimde tanılanması ve yeteneklerine uygun
eğitim ortamlarına yönlendirilmesi, bu bireylerin potansiyellerini gerçekleştirmelerinde kritik
bir rol oynamaktadır (Sak, 2011; Pfeiffer, 2013). Ancak ülkelerin kültürel yapıları, eğitim
politikaları ve kaynaklara erişim düzeyleri bu süreci farklılaştırmaktadır.
Türkiye’de üstün yetenekli bireylerin eğitimi özellikle Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM)
aracılığıyla yürütülmekte ve tanılama süreci genellikle merkezi testler ve bireysel
değerlendirmelerle yapılandırılmaktadır (MEB, 2021). İngiltere’de ise üstün yetenekli
bireylerin tanılanması daha çok öğretmen gözlemi ve okul temelli ölçütlerle yürütülmekte;
eğitim süreçleri farklılaştırılmış müfredat uygulamaları, zenginleştirme ve hızlandırma
stratejileri ile desteklenmektedir (OFSTED, 2013; NACE, 2020).
İngiltere, üstün yetenekli bireylerin eğitimi konusunda erken tanılama, farklılaştırılmış öğretim,
okul temelli destek sistemleri ve politika düzeyinde geliştirilen kapsamlı uygulamalarıyla
dikkat çeken ülkeler arasında yer almaktadır (Eyre, 2011; Freeman, 2006). Özellikle 2002
yılında başlatılan National Gifted and Talented Education Strategy ve ardından gelen politika
belgeleriyle İngiltere, üstün yetenekli öğrencilerin eğitimi konusunda sistematik bir çerçeve
sunmuştur. Bu çerçevede öğrencilerin potansiyelini en üst düzeye çıkarmaya yönelik bütüncül
ve kapsayıcı yaklaşımlar benimsenmiştir (Ofsted, 2009).
Türkiye’de ise üstün yetenekli bireylerin eğitimi büyük ölçüde Bilim ve Sanat Merkezleri
(BİLSEM) aracılığıyla yürütülmekte, ancak uygulamalar daha çok destekleyici nitelikte olup
okul dışı zamanlara dayanmaktadır. Bu durum, iki ülkenin üstün yetenekli öğrencilere yönelik
yapı ve uygulamalarının karşılaştırmalı olarak incelenmesini hem teorik hem de pratik açıdan
anlamlı kılmaktadır. Ayrıca, İngiltere’nin kapsayıcı eğitim ilkeleri doğrultusunda çok kültürlü,
sosyoekonomik açıdan çeşitli öğrenci profillerine hizmet etme deneyimi, Türkiye gibi çeşitliliği
giderek artan ülkeler için kıyaslayıcı bir perspektif sunmaktadır (Gross, 2004). Bu bağlamda
çalışmada karşılaştırma yapılacak diğer ülkenin İngiltere olarak belirlenmesi, Türkiye’nin üstün
yetenekli öğrencilerin eğitimi alanındaki mevcut durumunu uluslararası ölçekte değerlendirme,
gelişime açık yönleri tespit etme ve uygulamaya dönük öneriler geliştirme açısından bilimsel
bir dayanak oluşturmaktadır.
Bu araştırmanın temel amacı, “Türkiye ve İngiltere’de üstün yetenekli öğrencilerin tanılama,
yönlendirme ve eğitim programlarına yerleştirilme süreçleri nasıl yapılandırılmaktadır ve bu
süreçler birbirinden hangi yönleriyle farklılaşmaktadır?” sorusuna yanıt aramaktır. Bu
bağlamda aşağıdaki araştırma sorularına yanıt aranmıştır.
1. Türkiye ve İngiltere'de üstün yetenekli öğrencilerin tanılanmasında hangi ölçütler ve
yöntemler kullanılmaktadır?
2. Her iki ülkede üstün yetenekli öğrenciler tanılama sonrası hangi ölçütlere göre eğitim
programlarına yönlendirilmektedir?
3. Her iki ülkede üstün yetenekli öğrencilere yönelik uygulanan eğitim programlarının
amaç, kapsam ve içerikleri hangi yönlerden benzerlik ve farklılık göstermektedir?4. Tanılama, yönlendirme ve uygulama süreçleri açısından Türkiye ve İngiltere eğitim
sistemleri arasında ne tür benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır?
5. Karşılaştırma sonucunda her iki ülkenin güçlü ve gelişime açık yönleri nelerdir?
Araştırma sonucunda elde edilen bulgularla, her iki ülkenin üstün yetenekli bireylere yönelik
sistemsel yaklaşımlarını karşılaştırarak, eğitimde kapsayıcılık, bireyselleştirme ve fırsat eşitliği
ilkeleri bağlamında değerlendirmek; Türkiye’nin bu alandaki gelişimine yönelik çıkarımlar
sunmak hedeflenmektedir.
Yöntem
Araştırma, karşılaştırmalı nitel araştırma deseni ile yürütülmüştür. Bu desen, iki veya daha fazla
ülkenin eğitim sistemlerini belirli temalar doğrultusunda karşılaştırmak amacıyla tercih edilir
(Phillips & Schweisfurth, 2014). Araştırmada, üstün yetenekli bireylerin tanılanması, eğitime
yönlendirilmesi ve uygulanan eğitim programlarının özellikleri odak alınarak, Türkiye ve
İngiltere örnekleri derinlemesine analiz edilmiştir.
Araştırmada doküman incelemesi temel veri toplama yöntemi olarak kullanılmıştır. Bu
kapsamda, her iki ülkenin:
• Resmî politika belgeleri (MEB mevzuatı, Ofsted raporları, NACE yayınları),
• Kurum yönergeleri (örneğin BİLSEM Yönergesi),
• Müfredat belgeleri,
• Alan yazındaki akademik çalışmalar incelenmiştir.
Doküman analizi, nitel araştırmalarda yapı, içerik ve uygulamaların değerlendirilmesinde etkili
bir yöntemdir (Bowen, 2009). Belgeler sistematik olarak kodlanmış ve tematik analiz
yöntemiyle değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler, karşılaştırmalı tablo ve betimlemeler ile
sunulmuş; benzerlikler ve farklılıklar açık biçimde ortaya konmuştur.
Türkiye ve İngiltere’nin üstün yetenekli bireylerin yetiştirilmesine yönelik genel bir
değerlendirme yapıldığında; İngiltere’de üstün yetenekli bireylerin yetiştirilmesinde daha okul
bazlı, esnek ve yerel özerklik içeren bir yaklaşım benimsenmektedir. Türkiye’de ise yetiştirme
süreci merkeziyetçi ve program bazlı (BİLSEM, TEOG-YEP yerleştirme sistemleri vb.) bir
yaklaşım benimsenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Üstün Yetenekli, Karşılaştırmalı Eğitim, Türkiye, İngiltere
Kaynakça
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative
Research Journal, 9(2), 27–40.
• Eyre, D. (2011). Room at the top: Inclusive education for gifted and talented students.
National Association for Gifted Children.
• Freeman, J. (2006). Giftedness in the long term. Journal for the Education of the Gifted,
29(4), 384–403.
• Gross, M. U. M. (2004). Exceptionally gifted children (2nd ed.). Routledge.
• MEB. (2021). Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi. T.C. Millî Eğitim Bakanlığı.• NACE. (2020). Classroom Quality Standards for Gifted and More Able Learners. [National
Association for Able Children in Education].
• Ofsted. (2009). Gifted and talented pupils in schools. Her Majesty’s Inspectorate of
Education.
• Ofsted. (2013). The Most Able Students: Are they doing as well as they should in our non-
selective secondary schools? Ofsted Report.
• Pfeiffer, S. I. (2013). Serving the gifted: Evidence-based clinical and psychoeducational
practice. Routledge.
• Phillips, D., & Schweisfurth, M. (2014). Comparative and International Education: An
Introduction to Theory, Method, and Practice. Bloomsbury Publishing.
• Sak, U. (2011). Üstün zekâlılar: Özellikleri, tanılanmaları, eğitimleri. Ankara: Vize
Yayıncılık.