Akademik Veri Yönetim Sistemi
Kaya K., Gazel M., Ulubaş Serçe Ç., Çağlayan K. (Yürütücü)
TÜBİTAK - AB COST Projesi , 2009 - 2012
Bu çalışmada Apple proliferation grubuna (16Sr X) giren ve sert çekirdekli meyvelerde Avrupa
sert çekirdekli sarılık (ASÇS), armutlarda Armut yıkım (AY) hastalıklarına neden olan Ca. P. prunorum
ve Ca. P. pyri patojenlerinin ülkemiz koşullarında etkin taşınma yolları ile dayanıklı anaç-çeşit
kombinasyonlarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Enfekteli aşı gözü kullanılarak yapılan aşılama çalışmalarında nested-PCR analizlerine göre
Ca. P. pyri fitoplazmasının taşınma oranı % 8.00 olarak saptanmıştır. Bu fitoplazma aşılamadan
yaklaşık bir yıl sonra moleküler yöntemlerle saptanabilmiştir. Enfekteli gözlerle yapılan aşılamalarda
üretim materyali olarak patojenin yoğun olarak lokalize olduğu gözlerin kullanılması durumunda
aşılanan fidanlar gelişme gösteremeyip zaman içinde ölmüştür.
Sert çekirdekli meyvelerde zarar yapan fitoplazmanın Ca. P. prunorum olmasına karşın bu
çalışmada aşı ile taşınma çalışmalarında tespit edilen fitoplazma Ca. P. mali olarak karakterize
edilmiştir. Bu durum ülkemiz için ilk kayıttır. Bu patojenin aşı ile taşınma oranı Temmuz 2009
döneminde yapılan aşılamalarda % 6.80, Mart 2010 döneminde yapılan aşılamalarda ise % 12.76
olarak bulunmuştur. Enfekteli bitkilerde 24 ay boyunca yapılan gözlemlerde tipik fitoplazma simptomu
gözlenmemiştir.
Anaç olarak OHF 333, Pyrus communis’ e göre Armut Yıkım fitoplazması açısından daha
hassas bulunmuştur. Ticari çeşitlerden ise en hassas çeşit Deveci, en tolerant kombinasyon ise
Ankara X P. communis olarak saptanmıştır. Sert çekirdekli meyveler için ise Ca. P. mali fitoplazmasına
karşı Myrobalan 29 C anacı zerdali’ye göre daha tolerant görünmekle birlikte bütün kombinasyonlarda
fitoplazma saptanmıştır.
Ülkemizde Armut yıkım fitoplazmasının taşınmasında vektör olarak Cacopsylla pyri’nin önemli
olduğu ve fitoplazmayı kısa sürede bünyesine alarak (2 gün) sağlıklı bitkilere aktarabildiği (2 hafta)
gösterilmiştir. Ayrıca Cezayir menekşesi bitkisinin de Ca. Phytoplasma pyri’nin taşınmasında rol
oynayabileceği kanıtlanmıştır. Cacopsylla pruni bireylerinin ise sert çekirdekli meyvelerde Elma çoklu
sürgün fitoplazması Ca. P. mali’ nin taşınmasından sorumlu ve hastalık epidemiyolojisinde ara
konukçu olarak yabani erik türü olan Prunus spinosa’ nın önemli olabileceği gösterilmiştir.
Bu bulgular ışığında fidan üretimlerinde sağlıklı aşı gözü kullanımı, damızlık ağaçların ve
üretilen fidanların düzenli olarak moleküler yöntemlerle testlenmesinin ne kadar önemli olduğu bir kez
daha vurgulanmıştır.