Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tok F. M., Çağlayan K., Gazel M.(Yürütücü)
TÜBİTAK Projesi, 2020 - 2021
Maviyemiş (Vaccinum spp.) üretim ve tüketimi
ülkemizde son yıllarda yaygınlaşmaya başlamış olup maviyemiş bitkilerinde verim
ve kaliteyi olumsuz yönde etkileyen önemli viral hastalıklar bulunmaktadır. Dünyada
maviyemişlerde
2014 yılında saptanan ve maviyemiş mozayik hastalığının etmeni olarak
belirlenen blueberry mosic associated virus (BlMaV)’ün ülkemizdeki varlığı ilk
kez 2015 yılında bildirilmiştir. TÜBİTAK tarafından
desteklenen 213O042 no’lu Türkiye-Slovenya İkili İşbirliği projesi kapsamında ülkemizde
hem yabani hem de ticari maviyemişlerden toplanan örneklerde DAS-ELISA yöntemi
ile hiçbir virüs saptanamış ancak RT-PCR analizleri ile testlenen 157 örneğin
23’ünde sadece BlMaV tespit edilmiştir. BlMaV ’nin taşınmasına yönelik son
yıllara kadar net bir bilgi bulunmamakla birlikte dâhil olduğu Ophiovirus cinsine ait virüsler toprak
kökenli bir fungus olan Olphidium spp.
ile taşındığı için bu virüsün de potansiyel vektörünün bu fungus cinsi olduğu
belirtilmiştir.
Yapılan bu
çalışmada, ülkemizde maviyemiş yetiştiriciliğinin yaygın olduğu Karadeniz
Bölgesinde soğuk ve nemli topraklarda yetişen ve BLMaV ile enfekteli olduğu önceki
çalışmalarla tespit edilmiş olan üç ayrı lokasyondaki maviyemişlerin rizosferinden
alınan topraklara birer adet tuzak bitki olarak marul, havuç, brokoli ve hıyar
bitkileri dikilmiştir. Deneme 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Dikimden 8
hafta sonra toplamda 6 marul,1 havuç, 2 brokkoli ve marul yanına dikilmiş olan
6 adet maviyemiş bitkisinin köklerinde Olpidium türlerine ait dinlenme sporları
gözlenmiş olup PCR analizleriyle de sonuçlar doğrulanarak sadece Olphidium virulentus türü tespit
edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre BlMaV ile enfekteli topraklarda
bulunduğu varsayılan O. virulentus
dinlenme sporlarının maviyemiş bitkilerini inokule ederek BlMaV’nin
taşınmasında önemli rol oynadığı saptanmıştır. Yapılan PCR analizleri sonucunda sadece brokoli
yanındaki bir maviyemiş bitkisinde O.
brassicae saptanmıştır. Deneysel taşıma denemelerinde tuzak bitki olarak
kullanılan bitkilerden sadece marul bitkilerinde ve bunun yanına dikilmiş olan maviyemiş
bitkilerinde BlMaV saptanmış ve virüsün 3 farklı gen bölgesi RT-PCR analizleri
ile başarıyla çoğaltılmıştır. Marulun gerek olpidium gerekse BlMaV açısından
iyi bir konukçu olması nedeniyle sadece marul kullanılarak deneme 6 tekerrürlü
olarak yeniden yapılmıştır. Böylece, BlMaV’nin RNA3 gen bölgesine ait 44
izolat (9 maviyemiş arazi izolatı, 22 maviyemiş ve 13 marul taşıma denemesi
izolatı), RNA2 gen bölgesine ait birer maviyemiş ve marul izolatı ve RNA1gen
bölgesine ait 7 maviyemiş izolatı (6 adet arazi, 1 adet ise maviyemiş taşıma
denemesi) elde edilmiştir. Bu BlMaV
izolatları GenBankasına kayıtlı dünya izolatlarıyla filogenetik analize tabi
tutulmuş ve benzerlikleri ortaya konulmuştur. Bu çalışma sonucunda ülkemizin en
önemli maviyemiş üretimi yapılan Rize ilinde 3 farklı lokasyonda O. virulentus gerek morfolojik gerekse
moleküler yöntemlerle tespit edilmiştir. BlMaV deneysel olarak marul ve
maviyemiş fidelerine başarıyla taşınırken brokkoli, havuç ve hıyar bitkileri
ile onların yanına dikilen maviyemiş bitkilerinde BlMaV saptanamamıştır.